İnşaatta paspayı nedir?

1.1 Paspayı nedir?

Paspayı, betonarme yapı elemanlarında kullanılan donatıların (çelik çubukların) dış ortamla doğrudan temasını engelleyen, betonun içinde kalan koruyucu örtü kalınlığına verilen isimdir. Teknik olarak paspayı, beton yüzeyi ile en dıştaki donatının dış yüzeyi arasındaki dik mesafedir.

TS 500 (Türk Standardı) paspayını şöyle tanımlar:
“Donatıyı çevreleyen ve onu dış etkilerden koruyan en dış beton tabakası.”

Paspayı, görünmeyen ama hayati bir yapısal öğedir. Korozyona karşı koruma, yangın dayanımı, mekanik tutunma ve dayanıklılık açısından yapının uzun ömürlü olmasında kilit rol oynar.

1.2 Paspayı ile beton örtüsü arasındaki fark

İnşaat literatüründe “paspayı” terimi çoğu zaman “beton örtüsü” (cover) ile eş anlamlı gibi kullanılsa da, teknik olarak küçük farklar vardır:

Terim	Tanım
Paspayı	Donatı ile beton yüzeyi arasındaki mesafe
Beton Örtüsü	Betonarme elemanın dışındaki tüm beton kalınlığı

Yani, tüm örtü paspayı değildir; örneğin mantolama yapılmış bir dış cephede paspayı sabit kalsa da dış örtü kalınlığı artmış olabilir.

1.3 Neden paspayı gereklidir?

Donatılar betonun içinde yer almasına rağmen, yapıların dış ortamda çeşitli çevresel etkilere (nem, su, karbon dioksit, klor, sıcaklık değişimleri) maruz kalması donatıları da etkiler. Eğer paspayı yeterince kalın değilse, bu etkiler kısa sürede donatıya ulaşır ve korozyon başlar.

Korozyona uğrayan donatı şişer, hacmi artar, betonu çatlatır ve taşıyıcı sistemin zayıflamasına yol açar.

1.4 Paspayı ne kadar olmalı?

Bu değer, yapı elemanının bulunduğu ortama, eleman tipine ve yer aldığı pozisyona göre değişir. Aşağıda TS 500’e göre bazı örnekler verilmiştir:

Yapı Elemanı	Ortam	Gerekli Minimum Paspayı Kalınlığı
Kolon	İç mekan	20 mm
Kiriş	Dış mekan	30 mm
Perde Duvar	Toprakla temaslı	40 mm
Temel	Sürekli nemli ortam	50 mm

1.5 Paspayı olmazsa ne olur?

Donatı kısa sürede oksitlenir → Korozyon başlar

Beton çatlar → Taşıyıcı sistem zayıflar

Yapının servis ömrü azalır

Estetik ve mühendislik bütünlüğü kaybolur

Deprem gibi zorlayıcı yükler altında yapı çökebilir

1.6 Paspayı ve yapı dayanımı ilişkisi

Yapı mühendisliğinde paspayı, yalnızca koruyucu değil aynı zamanda yük transferi açısından da önemlidir. Donatı-beton aderansı (tutunma) ne kadar sağlıklı olursa, yükler o kadar etkin şekilde aktarılır. Yetersiz paspayı, yüklerin ani boşalmalarla sistemde düzensiz yayılmasına neden olabilir.

1.7 Paspayı kavramının tarihçesi

Paspayı uygulaması Antik Roma dönemine kadar izlenebilir. O dönemde dahi beton benzeri malzemeler kullanılmış, içlerine taş ve metal benzeri malzemeler yerleştirilmiştir. Ancak modern anlamda paspayı kavramı 20. yüzyıl başlarında betonarme teknolojisinin gelişmesiyle birlikte mühendislik literatürüne girmiştir. Özellikle 1970 sonrası yayınlanan yapı standartlarında paspayına özel bölümler yer almaya başlamıştır.